Çölyak hastalığı, genetik
yatkınlığı olan bireylerde buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan ve suda
erimeyen gluten isimli proteine karşı duyarlılık sonucu gelişir. Genetik
yatkınlık, özgül çevresel faktörlerle temas ve immünolojik mekanizmalar sonucu
otoimmün bir enteropati gelişir. Hastalık temel olarak proksimal ince bağırsağı
etkiler ancak farklı organ/sistem etkilenmeleri de söz konusudur. Hastalık
diyete tahılların eklenmesinden sonra herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir.
Çölyak hastalığı her yaşta teşhis edilebilmekle birlikte
teşhisi zor olan hastalıklardan biridir. Çünkü belirtiler çoğunlukla ilişkili
bir başka hastalığı da düşündürmektedir. Örneğin erken osteoporoz, kansızlık,
teşhis edilmemiş laktoz alerjisi gibi hastalıklarla benzer belirtiler
gösterdiğinden karıştırılabilir. Çölyak hastalığı olan çocuklarda
özellikle karın ağrısı, karında şişlik, ishal, huzursuzluk, iştahsızlık,
enfeksiyonlarda artış ve gelişme geriliği, kusma, kilo alamama ve boy
uzamasında yavaşlama gibi tipik belirtilerle ortaya çıkabilir. İleri yaşlarda
hastalığın belirtileri daha geniş bir yelpazeye yayılır.
Yetişkinlerde
görülen belirtiler ise karın bölgesinde öne doğru şişkinlik, yaşa göre kilo
azlığı, kas zayıflığı, kansızlık, dışkıda anormallik, büyük tuvalet
ihtiyacının artması, ishal, kusma, bezginlik,
nedeni bilinmeyen karaciğer hastalıkları, büyüme geriliği,
ağız içinde oluşan aftlar, iştahsızlık, gaz
şikayetleri, eklem ve kemik ağrıları, sinirlilik, ciltte kaşıntılı
döküntüler olarak belirtilmiştir.
Çölyak hastalığının
insan sağlığı üzerinde önem taşıyan birçok değişimlere neden olmasından
dolayı doğru teşhisi önemlidir. Teşhis yöntemlerinden kan testleri
serolojik özel testler (AGA, EMA) ile ön tanı konmakta ancak kesin tanı
ince bağırsak biyopsisi ile konmaktadır.
Çölyak hastalığında tüketilebilen güvenli yiyecekler;
- Tüm
sebzeler,
- Tüm
meyveler,
- Tüm
bakliyatlar,
- Tüm
katkısız katı ve sıvı yağlar,
- Yumurta,
bal, reçel, basit toz şeker, zeytin,
- Et,
balık, tavuk, (Bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla
kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmamalıdır.)
- Una
batırılmamış konserve çeşitleri,
- Mısır,
pirinç, patatesin hem kendileri hem de unları besin hazırlamada
kullanılabilir. Ayrıca kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği
unu da kullanılabilir.
- Evde
çekilmiş güvenli baharatlar, olmakla birlikte işlenmiş ürünlerde Gıda
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (GTHB) etiket yönetmeliğine göre glüten
içeren gıdalarda belirtilmek zorundadır. Çölyak hastalığında kişilerinokul
ve dışarıda yemek yerken dikkatli seçimler yapması son derece önemlidir.
Çölyak hastalığında tüketilen özel glutensiz gıda ürünlerde mevcuttur.
Glutensiz un, glutensiz makarna, glutensiz şehriye, glutensiz
çikolata, glutensiz kek, glutensiz kraker, glutensiz
irmik, glutensiz güllaç, glutensiz bisküvi,
glutensiz tarhana bunlardandır.
Çölyak hastalığı ile karşılaşıldığında, sağlıklı bir yaşam için gerekli
olan en önemli şeylerden biri dikkattir. Yaşantımızı daha kolay bir hale
getirmek için hastalığa sebep olan gıdalardan uzak durmaktır. Dikkatli bir
beslenme programıyla her sağlıklı insan gibi bu bireyler büyür, okula gider,
evlenir, çocuk sahibi olur, çalışır ve yaşantısına devam edebilirler. Çölyak
bir yaşam tarzı olarak hayata yerleşmelidir.