Kanser hem dünyada hem de ülkemizde
sebebi bilinen ölümler sıralamasında kardiyovasküler hastalıklardan sonra
ikinci ölüm sebebi olması açısından önemli bir toplum sağlığı problemidir.
Özellikle ortaya çıkışının önlenebildiği, taramalarla ölümün yok edilebildiği
ve erken teşhis edildiğinde tedavinin yaşam kalitesine çok şey katabildiği kanser
türlerini göz önüne alırsak korunmanın önemi artmaktadır
Dünyada her yıl 14 milyon kişinin
yakalandığı ve 8,2 milyon kişinin ölümüne sebep olan kanser; yaş, cinsiyet,
dil, din, ırk ayırımı yapmaksızın tüm insanları etkilemektedir. Kanserde benzer
seyir devam ettiği takdirde, 2030 yılında 22 milyon yeni vaka ortaya çıkması
beklenmektedir.
Ülkemizde ki en son resmi rakamlar
değerlendirildiğinde bir yıl içerisinde yaklaşık 96.200 erkek ve 67.200 kadının
kanser teşhisi aldığı tahmin edilmektedir. Son 5 yıl verileri
değerlendirildiğinde; kanser sıklığında herhangi bir artış ya da azalış
olmadığı söylenebilir (Şekil 1).Türkiye’de görülmekte olan kanserin sıklığı
Avrupa Birliği ülkeleri ve Amerika gibi gelişmişlik düzeyi yüksek olan ülkelere
göre daha düşüktür.
Bireyler ve toplumlar, yaygın kanser
türlerinin en az üçte birinin daha sağlıklı bir beslenme biçiminin seçilmesi,
tütün ürünlerinden uzak durulması, fiziksel aktivitenin arttırılması ve alkol
kullanımının azaltılması ile önlenebileceği konusunda bilgilendirilmelidir.
Ayrıca ultraviyole radyasyondan korunma, mesleksel ve çevresel maruziyetlerin
önüne geçilmesi ile kanser yükü daha da aza indirgenecektir.
Dünyada ve Türkiye’de kanserin önemli
bir kısmı önlenebilen kanserlerdir. Özellikle ülke verilerimiz değerlendirildiğinde
tütün ve obesite ile mücadele programımız kanser kontrolünün en önemli
yapıtaşlarını oluşturmaktadır. Hiç kuşkusuz ki kanser tedavi üzerine yapılan
yatırımlar ile değil, ancak önleme ve erken teşhis üzerine yöneltilen eylem
planları ile kontrol altına alınabilir. Bunlarla beraber alkol ile mücadele,
fiziksel aktivetinin arttırılması, tuzun kısıtlı kullanılması, enfeksiyon
ajanları ile mücadele de çok önemli unsurlardır.
Kanser kontrolünde en önemli yapıtaşı
elinizde doğru, tam ve güvenilir veri olmasıdır. Dünya nüfusunun aktif kanser
kayıtçılığı açısından sadece %8’i takip edilirken, 2014 yılında 81
ilimizde de aktif kanser kayıt merkezi hizmetleri başlayamış ve kanser
kayıtçılığında %100 kapsama oranına ulaşılmıştır.
Kanser türlerinin uyarılarını erken
keşfetmek, bulgularını araştırmak ve ileri tetkik için hastaların sevk edilmesi
erken tanı şansını arttırmaktadır. Bu nedenle, kanserde erken tanı programları
toplumun, sağlık çalışanlarının ve politika oluşturucularının bilgisini arttırmayı
hedeflemeli, erken tanı olanakları hakkındaki farkındalığı arttırmalıdır.
Ülkemizde meme, kalın bağırsak ve rahim ağzı kanserleri için toplumun
kaynaklarına ve hastalık yüküne uygun olarak tarama programları
yürütülmektedir.
Toplum tabanlı kanser taramalarına
yönelik, ülke genelinde Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri
(KETEM) kurulmuş olup hâlihazırda ülkemizde 33’ü mobil olmak üzere 199 adet
KETEM mevcuttur. Yeni KETEM’ler olabildiğince hastane dışında ulaşımı daha
kolay Sağlıklı Yaşam Merkezi şeklinde planlanmakta olup tarama oranlarımız yeni
açılan KETEM’lerle birlikte giderek artmaktadır(şekil 2)
Kanser taramaları uluslararası
standartlarda yürütülmekte; rahim ağzı kanseri uluslararası kanser tarama
rehberlerinde de yer alan HPV-DNA testi ile taranmaktadır. Smear ile tarama
sonucu pozitif saptanan 100.000 olgudan sadece 4’ünde kanser tespit edilirken,
şu an HPV testi pozitif olan 100.000 olguda 400 kanser öncülü lezyon ve 45
kanser yakalanmaktadır. Ayrıca tespit edilen kanser olgularının %90’dan fazlası
1. evre olup yılda yüzlerce kadının hayatı kurtulmaktadır
Bilimsel avantajının yanı sıra HPV DNA
testleri merkezi laboratuarlarda analiz edilerek sonuçlar en geç 10 iş günü
içerisinde vatandaşımıza iletilmektedir. Tarama mamografileri de Avrupa
Birliği standartlarında kurulmuş olan ulusal raporlama merkezinde
değerlendirilmekte ve her iki tarama testinin de sonuçlarına vatandaşlarımız
internetten ulaşabilmektedirler.