Ciddi bir halk sağlığı problemi olarak dünyada önemini korumakta olan hepatite dikkat çekmek amacıyla 28 Temmuz 2017 tarihinde kutlanacak olan “Dünya Hepatit Günü” nün bu yılki teması, Dünya Sağlık Örgütü tarafından “Hepatitin Eliminasyonu (Ortadan Kaldırılması)” olarak belirlenmiştir.
Hepatit, en basit anlamıyla karaciğerin iltihabıdır ve pek çok nedene bağlı olarak oluşabilir. Bu nedenlerin başında viral enfeksiyonlar gelmektedir. Viral hepatitlere sebep olan farklı hepatit virüs tipleri (A, B, C, D ve E) bulunmaktadır. Bunlardan hepatit B, C ve D kronik karaciğer hastalıklarına yol açmaktadır. 2015 yılı rakamlarına göre dünyada yaklaşık 325 milyon kişinin kronik hepatit hastalığı olduğu saptanmıştır. Yılda 1,34 milyon insanın ise bu virüs tiplerine bağlı hastalıklardan öldüğü tahmin edilmektedir.
Hepatit A bu etken ile kirlenmiş (kontamine) su ve besinlerle salgınlara yol açabilen, kötü sağlık koşullarından dolayı kolaylıkla bulaşabilen bir hastalıktır. Çocukluk çağlarında hafif belirtilerle geçirilen Hepatit A enfeksiyonu, ileri yaşlarda daha ağır seyretmekte ve şiddetli karaciğer hastalığı ile ölümlere yol açabilmektedir. Ülkemizde temizlik kurallarına ve koşullarına uyum, temiz su kaynaklarına ulaşımın artışı, sosyoekonomik koşullarla ilgili diğer göstergelerin iyileşmesi ve 2012 yılı sonu itibariyle başlayan hepatit A aşı uygulamaları sonucunda 2012 yılında 3.624 olan vaka sayısı 2016 yılında 411’e ve 2012 yılında yüz binde 4,8 olan hastalık görülme sıklığı da 2016 yılında yüz binde 0,5’e düşmüştür. Halen Ülkemizde çocuklara 18. ve 24. Aylarda ve risk grubundaki;
- Kronik karaciğer hastalığı (Metabolik hastalığı olanlar dâhil)
- Kronik HBV/HCV enfeksiyonu (Hepatit A aşı uygulaması, mümkün olduğunca erken, tanı anında başlanır)
- HIV/AIDS
- Pıhtılaşma bozukluğu olanlar
- Solid organ ve kemik iliği nakli adayları ve alıcıları
- Eşcinsel/biseksüel erkekler
- Kanalizasyon işçileri,
kişilerdede en az 6 ay ara ile 2 doz halinde hepatit A aşısı uygulanmaktadır.
Hepatit B ve Hepatit C virüsleri uzun vadede kronik karaciğer hastalığı, siroz veya karaciğer kanserine yol açabildiği için ayrıca bir öneme sahiptir. Dünyada 257 milyon kişinin HBV ile 71 milyon kişinin ise HCV ne yakalandığı tahmin edilmektedir. Kısaca;
Hepatit B ve Hepatit C;
- Kontrol edilmemiş kan ve kan ürünlerinin nakliyle
- Mikroorganizmalardan arındırılmamış cerrahi malzemelerin kullanıldığı tıbbi ya da diş müdahaleleriyle
- Kullanılmış enjektör paylaşımıyla
- Tıraş bıçağı, diş fırçası gibi eşyaların paylaşımıyla
- Mikroorganizmalardan arındırılmamış araçlarla dövme, akupunktur ya da vücut takılarının uygulanmasıyla
- Hepatit B ve C taşıyıcılarının aile içi temasıyla
- Anneden bebeğe doğumda ve sonrasında
- Güvenli olmayan cinsel ilişkiyle bulaşabilir.
Hepatit C virüsü bulaşma yolları, Hepatit B virüsü bulaşma yolları ile benzer olmakla birlikte esas yayılma yolu virüsün bulaştığı kan ve kan ürünleri ile doğrudan temastır. Ancak bu kan ile temas etmiş diğer vücut sıvıları da bulaşma açısından kaynak olabilir. Tek eşli çiftlerde cinsel yolla bulaşma nadir görülür.
Hepatit B hastalığından korunmanın en etkili yolu aşılanmadır. Hepatit B aşısı güvenli ve etkili bir aşı olup 1998 yılında rutin çocukluk çağı aşı takvimine eklenmiştir. Rutin çocukluk çağı hepatit B aşılamalarını, 2005-2008 yılları arasında okullarda yapılan destek aşılamaları ve risk grubu aşılamaları izlenmiştir. Özellikle son yıllarda aşılama hızlarının artmasıyla 1990 yılında 5 yaş altı 370 olan vaka sayısı, 2016 yılı itibariyle 11’e düşmüştür. 5 yaş altı çocuklardaki akut hepatit B hastalığı görülme sıklığı 1990 yılında yüz binde 6,2 iken, 2016 yılında yüz binde 0,2 olarak gerçekleşmiştir.
Hepatit B aşısı Ülkemizde bebeklere, ilk dozu doğumda, 2. ve 3. dozları ise 1 ve 6 aylıkken, risk grubundaki kişilere ise 0, 1 ve 6 ay takvimi ile 3 doz olarak uygulanmaktadır.
Hepatit B Aşısı Risk Grupları;
- Hemodiyaliz Hastaları
- Solid organ ve kemik iliği nakli adayları ve alıcıları,
- Sık kan ve kan ürünü kullanmak zorunda kalan kişiler,
- Madde bağımlıları
- Hepatit B taşıyıcılarının aile içi temaslılardan aşısız olanlar,
- Çok sayıda cinsel eşi olan ve para karşılığı cinsel ilişkide bulunan kişiler,
- Eşcinsel/biseksüel erkekler,
- Hep-B dışında kronik karaciğer hastalığı olan kişiler,
- Cezaevlerinde ve ıslahevlerinde bulunan hükümlüler ve çalışanlar (Bu gruba aşı yapılmadan önce tarama yapılması önerilir),
- Berberler-kuaförler, manikür-pedikürcüler
- Piercing, kalıcı dövme yaptırmayı planlayan kişiler,
- Zihinsel engelli bakımevlerinde bulunan kişiler,
- Yetiştirme yurtlarında bulunan kişiler,
- Güvenlik personeli (asker, polis vb. arasında kan ve hasta çıkartıları ile temas riski yüksek olanlar)
- Kazalarda ve afetlerde ilk yardım uygulayan kişiler,
- Bu risk gruplarının dışında, hekimin yüksek risk nedeniyle aşı uygulanmasını uygun bulduğu kişilere sağlık kuruluşlarında aşı uygulaması yapılmalıdır.
Hepatit C virüsüne karşı aşı henüz bulunmamaktadır ancak kullanılmaya başlayan yeni ilaçlarla tedavide başarılı sonuçlar alınmaya başlanmıştır. Aşı dışında hastalıktan korunmanın en etkili yolu bulaş yoluna ilişkin koruma önlemlerinin alınmasıdır.
Hepatit D virüsü, hepatit B virus (HBV) enfeksiyonu olan kişilerde hastalığa yol açar. HBV’nin yokluğunda enfeksiyon yapamaz. Fakat hafif seyreden HBV enfeksiyonunu daha ağır ve hızlı seyreden bir hastalığa dönüştürebilir. HDV kan ve kan ürünleri temasıyla, kas içi veya damar içi enjeksiyonlarla, deri ve cinsel yolla bulaşabilir.
Hepatit E virüsü (HEV) fekal-oral (dışkı ile temas) yol ile bulaşır, vahşi ve evcil hayvanlarda bulunur ve akut enfeksiyona yol açar. Erişkinlerde çocuklardan daha sık görülür. Gebeliktegeçirildiğinde hepatit E hastalığı daha ciddi seyreder. Özellikle gebelerde son 3 aylık dönemde düşük, erken doğum, ciddi karaciğer yetmezliği ile ölüm riskinin artmasına sebep olabilir. Hepatit E virüsünün özgün bir tedavisi ve aşısı yoktur.
Hastalık kontrol programları stratejilerinin arasında; Çocukluk dönemi aşılamaları yanı sıra yetişkin risk grubu aşılamaları da önem arz etmektedir. Hepatit A ve Hepatit B Hastalığı yönünden risk grubunda ki kişilerin hastalığa yakalanma ve sonrasında bulaştırma risklerinin ortadan kaldırılması amacıyla aşılanmaları özellikle önemlidir. Aile hekiminizin değerlendirmesi sonucunda risk grubunda iseniz Hepatit A ve Hepatit B aşılarınızı aile sağlığı merkezlerinde ücretsiz olarak yaptırabilirsiniz.